CÂY MA HOÀNG (EPHEDRA SINICA STAPF)

Có thể có nhiều bà con độc giả lần đầu tiên nghe đến cái tên quái lạ nầy. Thực ra sau khi xem một bộ phim truyện Việt nam với cái tựa đề Hồ sơ lữa – tử thi lên tiếng, mới thấy trong phim đa số nạn nhân bị mê hoặc hay bị làm tê liệt ý thức hay hơn nữa chết bất kỳ tử vì loại cây này nên tôi tò mò nghiên cứu thêm về loại cây thuốc đặc biệt để bà con mình hiểu hơn.

Ma hoàng dịch âm từ chữ Mahuang, Ephedra Sinica, thuộc họ Ephredracae, mọc hoang ở vùng đất khô cằn ở miền Đông Bắc Trung quốc, ở Trung Á và Mông cổ, đã được sử dụng từ hơn 5000 năm ở Tàu và Ấn Độ. Ma hoàng là một loại cỏ có tính chát, vị kích thích mạnh, thường được sử dụng trong tiệm thuốc thảo dược Tàu, nơi đây người ta xem như là 1 trong số 50 cây dược thảo cây căn bản trong y học truyền thống Tàu. Cây này được dùng để chữa trị những bệnh như:

- cảm lạnh / cold,

- sốt / fever,

- cúm / flu,

- đau đầu / heahache,

- bệnh suyễn / asthma,

- và nghẽn mũi / congestion.

Gần đây nhất, ma hoàng được sử dụng như thành phần thực phẩm bổ sung để :

- giảm cân / weight loss,

- và tăng cường hiệu năng thể thao điền kinh / athletism energy boosting.

Thành phần hoạt chất chính ephedrine là một hợp chất có thể kích thích mạnh trên hệ thần kinh trung ương và tim. Tác dụng giống thần kinh giao cảm. Ephedrine có tác dụng làm giãn phế quản, rất thích hợp cho những trường hợp do phế quản co làm nạn nhân thở khó khăn. Đối với cơ trơn của ruột và dạ dày, ephedrin có tác dụng ức chế (giảm) nhu động, tác dụng kích thích cơ tim và làm co nhỏ mạch máu ngoại vi, làm cho tim đập nhanh hơn, huyết áp tăng cao và kéo dài, khi trúng độc hoặc nhỏ vào mắt thì làm giãn đồng tử, ephedrine còn làm lượng huyết đường tăng cao, chuyển hoá tăng, co nhỏ lá lách làm tăng lượng hồng huyết cầu.

Nói về kích thích thần kinh trung ương thì Ephedrine có tác dụng hưng phấn vỏ đại não làm cho tinh thần phấn chấn, giảm ngắn tác dụng gây ngủ của thuốc ngủ, hưng phấn trung khu hô hấp. Thân và lá cây Ma hoàng ephedra sinica được sấy khô, dùng để chế tạo thành những viên capsules và thuốc viên, dung dịch teintures và trà Ma hoàng.

Theo truyền thuyết, người cận vệ của Thành Cát Tư Hản Gengis Kahn, sợ bị chém đầu nên có thói quen dùng trà Ma hoàng để giử cảnh giác.

Những vị thiền sư dùng Ma hoàng để thúc đẩy sự tập trung và bình tĩnh trong lúc ngồi thiền.

Cây Ma hoàng / ephedra sinica chứa những chất alkaloïds bao gồm ephedrine và chất pseudoephedrine (Methylephedrine và Pseudoephedrine).

Loài thực vật này trong lịch sử đã được người dân bản địa sử dụng cho nhiều mục đích y học khác nhau, và có lẽ nó là một ứng cử viên cho loại cây soma trong các tôn giáo của người Ấn Độ, Iran. Các alkaloid như ephedrine và pseudoephedrine là thành phần hoạt hóa chính của chúng. Một số loài trong chi Ephedra không chứa alkaloid và vì thế về thực chất chúng là trơ về mặt hóa học, tuy nhiên, ở phần lớn các loài được sử dụng, chẳng hạn như ở Ephedra sinica có hàm lượng alkaloid toàn phần tới 1-3% theo trọng lượng khô. Ephedrine chiếm khoảng 40-90% hàm lượng alkaloid, với phần còn lại chứa pseudoephedrine và các dạng khử methyl của chúng xem tại đây. Ephedrine bị coi là chất kích thích (doping) hệ thần kinh trung ương và nó bị cấm sử dụng trong phần lớn các cuộc thi đấu thể thao.[2] [4]

Hơn nữa chất Amphetamine và Methamphetamine được trích ra từ ephedra đã được người Đức dùng như một loại thuốc chống rối loạn tâm thần kinh / neuropsychiatric disorders từ hơn 100 năm nay trong quân đội, một phần cũng là liều thuốc chống mệt mỏi.

Năm 1984 loại thuốc này lan tràn sang bắc Mỹ. Sự lạm dụng của methamphetamine có liên quan đến việc suy giảm nhận thức, rối loạn tâm thần, bệnh Parkinson, bệnh răng miệng và làm tăng huyết áp. Amphetamine và methamphetamine có tiềm năng gây nghiện cao, đặc biệt khi tiêm vào tĩnh mạch hoặc dưới hình thức thuốc hút. Sau khi bị nghiện chất amphetamine và methamphetamine nạn nhân có thể đưa đến tình trạng phải được cai nghiện tương tự như cocaine.[6]

Tại Hoa Kỳ, những sản phẩm chứa chất ma hoàng được quảng cáo như là một phụ liệu có khả năng làm sụt cân (diet supplements), gia tăng sức lực và khả năng thi đua thể thao (energy boost/doping). Hôm 17 tháng 2, cái chết đột ngột của cầu thủ bóng chầy Mỹ (baseball) Steve Bechler, 23 tuổi, đã được một bác sĩ giải nghiệm tại Florida cho là vì ma hoàng gây ra. Trong một buổi tập dượt dùng đến nhiều sức lực, anh Bechler đã ngã xỉu vì nhiệt độ cơ thể lên quá cao (heatstroke) và rồi đã chết tại bệnh viện ngày hôm sau.[12]

Vào đầu những năm thập niên 1990, các e ngại về độ an toàn của ma hoàng và các sản phẩm có nguồn gốc ma hoàng bắt đầu bành trướng mạnh ở Bắc Mỹ. Do ma hoàng là một loại dược thảo, các sản phẩm chứa nó đã được tiếp thị như là thuốc-thực phẩm và vì thế đã được loại ra khỏi các quy định của FDA tại Hoa Kỳ. Ma hoàng cũng đã được tìm thấy trong nhiều sản phẩm ăn kiêng thông dụng, một số trong chúng bị FDA coi là có thể nguy hiểm. Các amino kích thích thần kinh/stimulant giao cảm như ephedrine làm tăng nhịp tim và huyết áp, vì thế nó có thể là nguy hiểm đối với những người có tiền sử liên quan đến các bệnh tim mạch. Hơn nữa vào những năm 2000 ma hoàng/ephedra được bán rộng rãi trong các thương hiệu thực phẩm ăn kiêng/dietary supplement và thực phẩm làm tăng cường sinh lực cho các lực sỹ. Vào ngày 30 tháng 12 năm 2003, FDA thông báo cấm (có hiệu lực từ ngày 12 tháng 4 năm 2004) việc bán không có kiểm soát các sản phẩm bổ trợ có chứa ma hoàng, viện dẫn rằng "rủi ro quá cao của bệnh tật hay thương tổn" từ việc sử dụng thuốc. Ephedrine tổng hợp vẫn có sẵn như là một thành phần trong một số thuốc không cần có đơn của bác sĩ được dán nhãn rõ ràng, phù hợp với các quy định của FDA. Các loại ma hoàng dạng cây (chẳng hạn các loại sử dụng trong y học cổ truyền Trung Quốc) và không có tiếp thị đặc biệt cho tiêu dùng ở người thì vẫn không chịu chế tài của FDA, vì thế không bị ảnh hưởng. Một vài tiểu bang Hoa Kỳ đã ban hành các sắc luật của mình liên quan đến việc mua bán ma hoàng và các sản phẩm chứa nó, một số sắc luật còn chặt chẽ hơn cả các quy định của FDA.

Tại Việt Nam từ nhiều năm nay, tình trạng tội phạm về ma túy tìm cách điều chế, sản xuất trái phép ma túy đá hay ma túy tổng hợp (MTTH) để tiêu thụ ngay trong nội địa không còn là vấn đề mới. Tuy nhiên, thời gian gần đây, các tổ hợp trái phép lại tìm cách sản xuất ma túy “đá” từ cây ma hoàng - một loại đông dược có bán ở hầu hết các quầy thuốc đông y. Ma túy đá chứa chất methamphetamine và amphetamine. Tiến sĩ Nicole Lee thược Viện Nghiên Cứu Đại học Curtin Australia cho biết tác động của Amphetamine đến cơ thể người tiêu thụ phụ thuộc vào hình thức sử dụng. Người dùng hút hít tiêm nuốt hay hòa tan nó vào rượu hoặc nước để uống. Họ sẽ cảm nhận sự thay đổi trong cơ thể từ những giờ đầu tiên cho đến ngày hôm sau và nguy cơ gây hại sức khỏe khi sử dụng nhiều lần liên tục. Người sử dụng ma túy đá cho biết rằng họ cảm thấy có nhiều năng lượng để suy nghĩ và đưa ra quyết định tốt, lập kế hoạch làm việc hiệu quả. Lý do là methamphetamine làm tăng nồng độ hormone dopamine (niềm vui và cảm giác hài lòng tức thời) lến tới 1 ngàn lần mức bình thường, nhiều bất kỳ hoạt động hay loại thuốc nào khác. Khi sử dụng ma túy đá thường xuyên nhiều lần với liều cao, các hiệu ứng hưng phấn sẽ bị thay thế bằng những tác động tiêu cực tới sức khỏe. Về thế chất ma túy đá làm tim đập mạnh và nhanh, tăng nhịp thở và nhiệt độ cơ thể, khô miệng đôi khi có cảm giác buồn nôn. Ở mức độ quá liều có thể gây đột quỵ, suy tim và co giật. Để giải độc methamphetamine người dùng phải mất khoảng hai tuần, gấp đôi thời gian so với nhiều loại thuốc khác. Những người sử dụng liên tục phải mất thêm 12 đến 18 tháng để cơ thể cân bằng, không còn hoảng hốt hoặc lo lắng. Một trong những lý do khiến việc phục hồi trở nên khó khăn là methamphetamine tác động đến hormone dopamine gây ảnh hưởng đến những vùng não có liên quan. Não bộ không còn khả năng sản xuất đủ dopamine để cung cấp cho cơ thể. Từ đó người dùng sẽ phụ thuộc vào ma túy đá để tìm kiếm niềm vui nhằm trốn tránh cảm giác lo lắng, buồn rầu khi não bộ không cung cấp đủ dopamine.

Hiện nay, ma hoàng và các sản phẩm chiết ra từ nó đang làm các cơ quan kiểm soát ma túy phải đau đầu, bởi loài cây này có chứa rất nhiều ephedrine dùng làm nguyên liệu để điều chế các loại ma túy đá, đặc biệt là ở châu Á.

Nếu tại Mỹ và nhiều nước Ma Hoàng bị cấm sử dụng trong các thực phẩm chức năng thì tại Việt Nam, Ma hoàng nằm trong“Danh mục dược liệu có độc tính sử dụng làm thuốc tại Việt Nam”cần được kiểm soát chặt chẽ về liều dùng và đối tượng dùng. Ma hoàng thường được kết hợp với nhiều loại thảo dược khác bào chế dưới dạng siro dùng rất tốt các chứng ho, hen. Việc sử dụng thường ở liều lượng thấp và ở dạng siro ngọt rất dễ uống, tuy nhiên không phải vì thế mà chúng hoàn toàn an toàn. Chúng vẫn có thể gây ra tác dụng bất lợi cho sức khỏe cần thận trọng.[7]

Những người mắc các bệnh huyết khối động mạch vành, đái tháo đường, tăng nhãn áp, bệnh tim mạch, tăng huyết áp, bệnh tuyến giáp, thiểu năng tuần hoàn não…nên tránh dùng ma hoàng. Trẻ em và phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú cũng không nên sử dụng.

Cây ma hoàng là một thực vật đa dạng và tùy theo cách dùng, nó có thể trở thành một thứ độc dược nguy hiểm cho tính mạng người tiêu thụ với những chiết xuất từ nó. Tuy nhiên chúng ta cần đi xin ý kiến bác sỹ trước mọi quyết định dùng ma hoàng để tự chữa bệnh vẫn là hay nhất...

Nguyễn Hồng Phúc – sưu tầm & nghiên cứu

November 2018

Tham khảo:

1. https://www.thaythuoccuaban.com/vithuoc/mahoang.htm

2. https://vi.wikipedia.org/wiki/Chi_Ma_ho%C3%A0ng

3. http://tapchicanhsat.vn/thuc-tien-kinh-nghiem/canh-bao-san-xuat-ma-tuy-da-tu-dong-duoc-3006

4. http://duocthaothucdung.blogspot.com/2014/01/ma-hoang-mahuang-ephedre.html

5. https://www.aacc.org/community/divisions/tdm-and-toxicology/toxin-library/ephedra-sinica

6. https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/ephedra-sinica

7. https://baokhikhang.vn/ma-hoang-lam-tang-nguy-co-benh-tim.html

8. http://www.cmaj.ca/content/166/5/633 (minh họa)

9. https://www.drugs.com/monograph/ephedrine.html - The American Society of Health-System Pharmacists