Theo
tài liệu trên mạng Wikipedia thì từ Opium là á phiện hay nha phiến được trích
xuất từ nhựa trong quả cây thuộc họ anh túc (poppy), tên khoa học là papaver
somniferum. Để lấy nhựa người ta rạch quả anh túc lúc còn xanh. Nhựa rỉ ra từ vết
rạch mà tiếng Hy lạp gọi là opion (nhựa anh túc). Từ này cho chúng ta chữ opium
hay nha phiến. Trong nhựa nha phiến có 25 chất đặc biệt gọi là alkaloid cũng là
morphin, chiếm khoảng 10 đến 20 phần trăm của nhưa nha phiến nguyên chất.
Morphin có tác dụng ức chế cơn đau rất tốt. Morphin còn gây ngủ. Cái tên
Morphine trích từ một vị thần Hy Lạp Morpheus (thần của những giấc mơ), ông thần
này cho chúng ta từ “hypnos” tức là thôi miên. Ông Hypnos là anh của Thanatos tức
“thần chết”, và vì có ông bác này nên morphin cũng có khả năng làm chết người nếu
dùng quá lều.
Opiod
đến từ chữ opium. Opiod là các thứ thuốc được bào chế có các dược tính làm giảm
đau của thuốc phiện. Các opiod bao gồm các thứ thuốc giảm đau hợp pháp như
morphin, oxycodone hoặc hydrocodone do bác sỹ kê toa cho các cơn đau cấp tính
hoặc mãn tính, cũng như các thuốc bất hợp pháp như heroin hoặc fentanyl. Chất
Opiods bám vào các thụ thể thần kinh cảm giác trong não và tủy sống làm gián đoạn
tín hiệu đau. Các chất này cũng tác động lên các khu vực khoái cảm của bộ não bằng
cách giải phóng chất hormone dopamine tạo ra cảm giác hưng phấn hay “phê” và đó
là một trong những nguyên nhân khiến người từng dùng nó lại tìm đến nó và những
người khác dùng nó để giải trí rồi bị mắc nghiện. Hydrocodone và oxycodone là
các opiods bán tổng hợp (semi-synthetic). Từ năm 2006 đến 2014 thì opiod được
kê toa rộng rãi, nhất là hydrocodone (Vicodin).
Fentanyl
là nha phiến được xem như loại thuốc giảm đau như heroin và morphin, có tác dụng
gây mê thường được dùng để làm giảm những cơn đau dữ dội như ung thư hoặc sau
phẫu thuật bằng cách tác động lên não hoặc hệ thần kinh trung ương. Fentanyl xuất
hiện trên đường phố vào cuối thâp niên 20 và nhanh chóng lên ngôi loại ma túy
giải trí được ưa chuộng nhất. Nhưng vì độ mạnh khó có thứ ma túy nào bằng được.
Năm
2017 được xem như năm đánh dấu về tệ nạn Fentanyl ở Bắc Mỹ. Mỗi tuần báo chí đều
đề cập hay đưa ra nhiều ý kiến khác nhau về sự quan tâm của quần chúng cũng như
các nhà chức trách về tệ nạn ma túy mới này. Loại nha phiến Fentanyl hiện đang
làm cho hàng ngàn người chết vì dùng ma túy trộn với fentanyl quá mạnh, là một
loại nha phiến mạnh gấp 100 lần thuốc
phiện (morphine), trong khi loại nha phiến carefentanil mạnh gấp 10 ngàn lần thuốc phiện. Không tỉnh bang nào bị ảnh hưởng
nặng nề như Alberta, nơi fentanyl đã được phát hiện trong máu và nước tiểu của
392 nạn nhân chết dùng quá liều trong hai năm qua.
Mùa
hè năm 2016 cảnh sát Montreal khám phá ra 2 xác người nằm trong chiếc xe Toyota
Corolla dưới chân cầu Jacques-Cartier. Sau cuộc điều tra thẩm quyền Montreal
cho biết 2 người đàn ông tên Yves và Gilles Faucher ở tuổi 53 và 54 quê quán ở
Lac Mégantic nằm 250km phía đông nam Montreal.
Họ còn cho biết thêm về
hai anh em Yves và Gilles cách đây 4 năm ngày 6 tháng 7 năm 2013 được xem như 2
anh hùng đã cứu nhiều người già đang chết cháy trong trại dưỡng lão khi xảy ra
vụ tai nạn xe lửa chở dầu thô hiếm có ở trung tâm thành phố Lac Megantic làm
thiệt mạng 42 người và tiêu hủy hơn 30 cơ sở thương mại và dân sự lân cận, gần
phân nửa trung tâm thành phố cháy tiêu rụi trong vụ hỏa hoạn. Nguyên là xe lửa nhiều
toa chở nhiên liệu dầu thô thuộc hãng MMA (Montreal Maine Atlantic & Railway)
dần dần tiến về trung tâm thành phố Megantic và bị trật đường rầy vì hệ thống
phanh (frein) bị hỏng thiếu bảo trì nên tài xế không kiểm soát dừng toa xe lại được
khi di chuyển về trung tâm thành phố và mất thăng bằng nên nghiêng ngả và bóc
cháy. Bao nhiêu xe chửa lửa và cứu thương được đều động đến hiện trường nhưng đều
bất lực không thể khống chế vụ cháy vĩ đại nhất trong lịch sử Canada. Hỏa hoạn
lan tràn khắp trung tâm vì nhiên liệu dầu thô rất dễ cháy làm tiêu tan cả phố
trong vòng vài ngày. Phải mất hơn 1 năm trời và tốn hơn 7.6 triệu đô la để làm
sạch ô nhiễm môi trường để xây dựng lại phố xá sau vụ hỏa hoạn.
Trong
lúc hỏa hoạn lan đến viện dưỡng lão hai anh
em Gilles và Yves đã xông vào viện dưỡng lảo đang cháy mảnh liệt để cứu các
ông bà già và kinh hoàng khi thấy xác người cháy bỏng kêu la cầu cứu cũng như
các thương mại lân cận cháy thảm thiết mà con người lúc ấy
bất lực không có khả năng cứu vản tình thế. Từ sau vụ hỏa hoạn thê thảm ấy anh em
Gilles và Yves lúc nào cũng bị ám ảnh việc chết chóc la thảm thiết và mắc bệnh
tâm thần nặng nề từ đấy.
Các
BS điều trị ban thuốc trấn an tâm thần, trong đó có Fentanyl. Chữa trị dài hạn bằng
thuốc an thần dần dà gây nghiện ngập cho anh em Yves và Gilles. Từ đó họ lén
lúc mua Fentanyl qua đường dây buôn lậu vùng Montreal. Kết cục đưa đến cái chết
của hai người vì lợi dụng quá liều theo sự điều tra của thiếu tá trách nhiệm
Trương Văn Trí, đặc trách về điều tra má
túy vùng Montreal. Chỉ riêng năm 2016 có hơn 2,800 nạn nhận chết vì dùng quá liều
Fentanyl ở Canada trong đó gần 1,000 người ở Montreal và phần còn lại ở các tỉnh
như Vancouver và các tỉnh khác.
Cảnh sát vùng Montreal hiện đang mở chiến dịch càn quét đường
dây buôn lậu thuốc Fentanyl nhập lậu từ USA qua ngả Kanawaki (vùng cư ngụ thổ
dân Canada nơi tự trị mà cảnh sát da trắng không có quyền xâm nhập và kiểm
soát).
Thuốc
fentanyl có dạng thuốc tiêm fentanyl citrate và hàm lượng 50 mcg fentanyl trong
1 ml. Như các loại thuốc khác, thuốc fentanyl có thể gây ra một số tác dụng phụ.
Phần lớn những tác dụng phụ này hiếm gặp và không cần phải chữa trị. Tuy nhiên
chúng ta cần báo 911 nếu chúng ta gặp bất kì tác dụng phụ nào sau đây:
Suy hô hấp
Táo bón
Khô miệng
Chóng mặt
Buồn ngủ
Đau ngực hoặc khó chịu ở ngực;
Ảo giác;
Cử động chân tray một cách khó khăn
Thay
đổi sắc mặt.
Hiện
nay trong các thành phố lớn ở Bắc Mỹ việc dùng ma túy mới dưới dạng Fentanyl
đang bành trướng mạnh mà người dùng không có cảm tưởng là mình dùng quá liều.
Trong vòng 20 năm qua, fentanyl đã cướp đi mạng sống của gần
200 000 người Mỹ. Đặc biệt, dưới hình dạng những viên thuốc, thay vì dạng bột,
fentanyl có thể đội lốt những loại thuốc giảm đau được bày bán rộng rãi khác và
trở thành lưỡi hái tử thần với người sử dụng. Nhiều người nghiện ma túy cũng dùng
fentanyl để có được cảm giác hưng phấn nhưng chờ đợi họ có thể là cái chết chỉ
sau 2 phút.
Trong
những năm gần đây, loại Fentanyl được sản xuất bất hợp pháp bắt đầu phổ biến
trên đường phố, tập trung nhiều ở phần phía đông nước Mỹ kể cả vùng Montreal,
Vancouver và vài tỉnh phía tây Canada. Từ năm 2012 và 2014, số thuốc sử dụng
trái phép bị tịch thu trên toàn nước Mỹ cao gấp 7 lần trước đó - tổng cộng là 4,585
viên. Tình trạng gia tăng thuốc giảm đau được bác sĩ chỉ định trong thập niên
qua đã dẫn đến tình trạng nhiều bệnh nhân bị nghiện thuốc phiện.
Năm 2014, có đến 28 647 người chết do sử dụng quá liều do
opioid, bao gồm cả heroin – theo số liệu Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch
bệnh Mỹ (CDC). Ở hạt Sacramento, cựu sĩ quan cảnh sát Salvador Robles báo cáo
cách đây 50 năm chỉ bắt giữ được vài chục gram heroin ở địa phương này, song
“hiện nay chúng tôi phát hiện hàng kg”. Thành phần tiêu thụ cũng rất đa dạng -
từ kẻ vô gia cư cho đến những người lái những chiếc ô tô sang trọng.
John Martin, đặc vụ Cơ quan Bài trừ ma túy Mỹ (DEA – Drug
Enforcement Administration), nhận định đây là những vụ chết người mới nhất
trong nạn dịch sử dụng heroin lan tràn khắp nước Mỹ trong thời gian sau này,
cũng như Fentanyl thật sự là “món hàng mới” trên thị trường buôn lậu ma túy.
Một loạt cuộc điều tra tiết lộ bọn tội phạm buôn lậu ma túy
Mexico mua Fentanyl sản xuất ở Trung Quốc và sau đó sử dụng những con đường
buôn lậu ma túy truyền thống để tuồn loại thuốc nguy hiểm này vào Mỹ và Canada.
Giám đốc CDC (Centers for Disease Control and Prevention) Tom Frieden cảnh báo
những loại thuốc giảm đau không gây chết người đối với những bệnh không mấy nặng
song có thể gây nghiện và dẫn đến sự lạm dụng.
Hôm 18 tháng 10 báo Montreal Gazette có loan tin đã bắt được một đường dây buôn lậu thuốc phiện quan trọng, nhất là Fentanyl nhập từ Trung quốc vào Canada rồi chuyển qua Hoa Kỳ để tiêu thụ. Trong đừơng dây này gồm 2 người tên Marie Um 37 và Linda Van 25 và một người Việt tên Nguyễn Xuân Cảnh. Hai người gốc Trung quốc tên Xiaobing Yang 40 và Jian Yang 38 sở hữu 1 website để quảng cáo bán thuốc an thần cho biết rằng thuốc Fentanyl được chế tạo ở Trung quốc và dùng những chất tương tự rồi nhập lậu vào Canada. Chẳng ai biết gì về những công ty ở Trung Quốc chế biến fentanyl, bao gồm những thông tin như loại ma túy này là sản phẩm của những phòng pha chế thô sơ hay của các dược sĩ chuyên nghiệp làm thêm. Hoặc có thể là cả hai.
Trên mạng Internet tiếng Hoa – nơi không thể tìm được dấu vết nào của họ – và trên thực tế, là chuyện hoàn toàn khác hẳn.
Một ký giả của báo Globe and Mail đã tới thành phố Vũ Hán để tìm các địa chỉ được một loạt những người bán và phòng pha chế thuốc đăng trên mạng. Một địa chỉ đưa tới một công trình xây dựng chung cư quy mô lớn. Nhiều địa chỉ khác là số nhà của những tòa nhà đã bị phá bỏ hoặc chưa bao giờ có ở đó.
Một manh mối xuất hiện trong những tấm ảnh được gởi cho Rodney Bridge, một người Úc đã trở thành chuyên gia về chuyện sản xuất thuốc ở Trung Quốc sau khi người con trai 16 tuổi của ông chết vì sử dụng một loại thuốc chế biến tại phòng pha chế tương tự như LSD. Cậu ta nhảy ra khỏi ban công, vì nghĩ mình có thể bay.
Ông Bridge đã tới Trung Quốc hai lần để tìm người bán viên thuốc giá $2 cho con mình. Những người bán gởi cho ông những tấm ảnh chụp phòng pha chế của họ. Một tấm ảnh cho thấy một chỗ sắp xếp tạm bợ giống như phòng thí nghiệm hóa học ở trường trung học. Một tấm ảnh khác cho thấy một nơi sản xuất công nghiệp trong một nhà kho, có cả xe nâng hàng.
Giới chức trách Trung Quốc đã thực hiện nhiều biện pháp để truy quét hoạt động sản xuất thuốc lậu. Hồi tháng 10 năm ngoái, Trung Quốc đã cấm 116 loại chất thuốc, trong đó có 6 loại fentanyl. Hu Minglang, một trưởng ban của Ủy ban Phòng chống Ma túy Quốc gia của Trung Quốc, nói với báo Globe and Mail rằng lệnh cấm này đã “có hiệu quả cao”.
Nhưng lệnh cấm này dường như chỉ thành công trong việc đưa các hóa chất này ra khỏi tầm theo dõi. Dharma Chemicals, một hãng được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nêu tên là nhà cung cấp acetylfentanyl, một trong 116 hóa chất bất hợp pháp, đã rút loại thuốc này khỏi catalogue của mình. Nhưng khi phúc đáp những câu hỏi bằng e-mail của một ký giả báo Globe and Mail, một nhân viên của hãng Dharma hứa sẽ nhanh chóng giao loại thuốc này, viết rằng “có sẵn hàng”.
Xét về một số mặt, Trung Quốc vẫn là nước lý tưởng để sản xuất các loại thuốc tổng hợp, điều mà không có quy định nào có thể thay đổi. Là quốc gia thương mại lớn nhất thế giới, Trung Quốc đã xuất khẩu những lượng hàng hóa lớn sang các nước như Canada, tạo ra “nhiều cách để che giấu các loại thuốc”, theo nhận định của John Coyne, một cựu đặc vụ tình báo của Cảnh sát Liên bang Úc và nay là trưởng ban an ninh biên giới tại Viện Chính sách Chiến lược Úc.
Đó là một vấn đề mà chính phủ Mexico đã đương đầu trong nhiều năm. Các cartel ma túy ở Mexico từ lâu đã nhập các thành phần hóa chất từ Trung Quốc, làm nguyên liệu để sản xuất ma túy đá (meth) ở Mexico và tạo nguồn tài chính cho các tập đoàn tội phạm ở nước này.
Theo giới chuyên gia y khoa, chừng nào giới chức cấp Trung Quốc vẫn không truy quét các hãng xuất khẩu thuốc một cách quyết liệt hơn, trách nhiệm tạo ra thay đổi hoàn toàn thuộc về những người nắm quyền ở cuối chuỗi cung ứng. Meldon Kahan, trưởng ban y khoa về Dịch vụ Sử dụng Chất thuốc tại Bệnh viện Women’s College ở Toronto, nói, “Đó là một thảm họa quốc gia, và một thảm họa y tế mà phần lớn các nhóm bị ảnh hưởng đều chịu tác hại lớn.”
Tương tự báo National Post phát hành từ Toronto vào đầu tháng 10 cho hay kết quả một cuộc thăm dò ý kiến quần chúng của tổ chức Forum gần đây công bố 2/3 người ở Ontario được hỏi ý kiến là nên định giá bán cần sa là $10/gr. Các chính phủ tỉnh ban đề nghị đánh thuế $2/gr, như vậy nguồn thu nhập thuế má hàng tỷ đô la sẽ tạo hàng ngàn công ăn việc làm cho dân Canada. Việc hợp lý hóa buôn bán cần sa ma túy có hơi phần phản đạo đức đối với người Á châu nhưng xét cho cùng nếu không cho bán chính thức thì chính quyền cũng không đương đầu nỗi với dịch mua bán lậu ma túy. Vì thế chính phủ Bắc Mỹ họp thức hóa vấn đề buôn bán và tiêu thụ cần sa cho thanh niên. Và đây cũng là nguồn tài chính thu lợi không nhỏ cho chính quyền sở tại. Cũng như bất cứ luật nào cũng có kẻ hở của nó – sự lạm dụng.
Cho đến bây giờ là giữa tháng 10 năm 2017, Montreal hầu như thoát khỏi cuộc khủng hoảng fentanyl tồi tệ nhất đã gây ra cho vô số nạn nhân ở Vancouver và một vài khu vực khác ở phía tây Canada. Nhưng sự may mắn của thành phố này bắt đầu giảm đi. Opioid là tổng hợp cực mạnh ngày càng được tìm thấy trong các loại thuốc bán trên đường phố trong thành phố này. Khi sự hiện diện của nó tăng lên, kết quả dự đoán thật đáng lo ngại: quá nhiều người chết vì quá liều, nhiều người trong số họ không ý thức được sự hiện diện của fentanyl hay tầm mạnh của nó. Vì vậy rất nhiều dân Canada cảm thấy khích lệ khi thấy rằng các nhà chức trách và nhân viên cộng đồng đang tìm cách đối phó mối đe dọa chết người này với tầm mức nghiêm túc. Trong tuần đầu tháng 10 năm 2017 quan chức Montreal đã lên tiếng kêu gọi tỉnh này lên kế hoạch để đối phó với việc dùng quá liều fentanyl.
Vài ngày sau đó
Bộ trưởng Bộ Y tế Quebec là ông Gaétan
Barrette và Bộ trưởng Y tế Công cộng bà Lucie Charlebois tuyên bố rằng
Naloxone, một loại thuốc cứu sống có thể cho phép dùng trong trường hợp quá
liều opioid, sẽ được phổ biến rộng rãi; các hiệu thuốc sẽ cung cấp dụng cụ
(toolkit) miễn phí cho dân chúng, cảnh sát và nhân viên cứu hỏa (không chỉ các
hành đoàn xe cứu thương) sẽ được mang theo. Đây là một hành động nhanh chóng
đáng được ca ngợi của chính quyền hiện tại.
Ông Barrette
cũng cho biết rằng việc mở các trạm y tế để tiêm chích an toàn gần đây là một
yếu tố khác giúp giảm bớt những cú gọi điện khẩn cấp tại Montreal. Tuy nhiên
Vancouver cũng có thành lập một số trạm y tế tương tự nhưng không ai nghĩ rằng
đây là thuốc chữa bách bệnh. Một kế hoạch toàn diện hơn sẽ được hợp thức hóa vào
cuối năm nay.
Trong khi cảnh
sát đang đưa vấn đề fentanyl ưu tiên lên hàng đầu, theo một báo cáo trong tuần
thứ hai tháng 10 trong báo Pháp ngữ La Presse thì việc cấm bán lậu bừa bãi trên
đường phố và việc ngăn chận thuốc fentanyl đến tay người sử dụng sẽ là một yếu
tố tối quan trọng trong việc phòng ngừa việc dùng quá liều.
Nhiều tổ chức
cộng đồng cũng đang làm những gì họ có thể làm để ngăn ngừa tệ nạn fentanyl.
Các tờ giấy tuyên truyền nhỏ đang được phân phát để làm dân chúng nhận thức rõ
tầm quan trọng của fentanyl. Cũng có nhiều cú điện thoại yêu cầu kéo dài thêm
giờ tiêm chích và Naloxone sẽ được phân phối cho những nhân viên đang làm việc
với người nghiện ngập.
Hội cựu sinh
viên trường đại học Vancouver (BC University’s Alma Mater group) và University
of Toronto đang làm thiện nguyện bằng cách mở những lớp huấn luyện các sinh viên
làm sao để nhận diện nạn nhân đang hay sắp mắc phải nghiện ngập ma túy hay dùng
quá lều và giúp đở họ dùng thuốc cai nghiện Naloxone trong lúc các tỉnh bang
bang này đang trong tình trạng khủng hoảng về tệ nạn Fentanyl. Trung tâm kiểm
soát bệnh tật BC (BC Centre for Disease Control) đã phân phát miễn phí 50 000 dụng
cụ thuốc Naloxone cho hội sinh viên trong năm nay. Đồng đầu tháng 11 bộ Y tế ở
Quebec cũng vừa ra thông cáo là sẽ chuyển đến 19 ngàn tiệm thuốc tây thuốc Naloxone
và sẽ phân phát miễn phí cho nạn nhân nếu trình thẻ Mặt Trời (Health Insurance
của Quebec) và chứng minh được là bị quá liều. Chương trình này được đưa ra gần
đây sau khi hội điều tra ma túy của chính phủ tỉnh bang BC trình ra một tuyên
bố đáng lo ngại rằng có hơn 1,013 nạn nhân dùng quá liều Fentanyl bị mất mạng
trong 8 tháng đầu năm 2017 so với 982 nạn nhân năm 2016. Trong số ấy có 25% nạn
nhân ở tỉnh Vancouver và 18% nạn nhân ở lứa tuổi từ 19 đến 29.
Đây là tất cả
những cử chỉ rất đáng khen ngợi và khuyến khích.
Trong khi tình
hình khẩn cấp đòi hỏi phản ứng tức thời mà đây cũng là lúc để người Canada có
thể suy nghĩ sâu xa hơn. Nghiện ngập thuốc phiện opioid mà một nguyên nhân
trong đó bắt nguồn từ việc kê đơn thuốc giảm đau quá mức, chắc chắn sẽ rất nguy
hiểm và có hại; nhưng chúng ta sẽ đối phó với nó như là một vấn đề y tế và tệ
nạn xã hội, chứ không phải là một tội phạm? Có bao nhiêu vụ đột nhập đánh cấp
thuốc fentanyl hay bao nhiêu gái mại dâm trở nên người nghiện tuyệt vọng? Có
bao nhiêu người chết sau khi tiêu thụ các loại thuốc trên đường phố bị nhiễm
độc? Có bao nhiêu người nghiện ngập bị bắt vào nhà tù?
Nghiện ngập là
một vấn đề phức tạp, nhưng rõ ràng, có những cách tốt hơn để xử lý nó hơn chúng
ta làm.
Mặc dù Canada (hợp thức hóa chính thức là ngày 1/7/2018) và Hoa Kỳ gần đây
đã hợp thức hóa việc dùng cần sa (marijuana) cho thanh niên tuổi từ 18 qua nhiều
giai đoạn như việc giáo dục, kiểm soát hệ thống buôn bán, giới hạn tuổi tác… nhưng
mục đích chính là việc đánh thuế để tăng ngân quỹ quốc gia. Không vì thế mà
chúng ta lơ là để cho con cái lọt vào vòng nghiện cần sa ma túy và chúng ta biết
rỏ rằng một khi con em chúng ta lọt vào vòng nghiện ngập thì khó có thể thoát
ra khỏi một cách dễ dàng. Trái lại chứng bệnh nghiền sẽ nguy ngập hơn sẽ đưa đến
việc dùng các loại ma túy mạnh hơn như Fentanyl, crack, heroin, carfentanyl, v.v...
Hiểu rõ những tác hại của cần sa ma túy, mong rằng người Việt chúng ta nên
có nhận thức đúng đắn hơn về tác hại của chất nguy hiểm này đối với bản thân,
gia đình cũng như xã hội.
Chúng tôi không có định kiến về việc dùng cần sa trong y tế để chữa những
căn bệnh hiểm nghèo như giảm đau vì ung thư, Alzheimer, phẩu thuật, tiểu đường,
bệnh tâm thần… Tuy nhiên mọi người chúng ta cần quan tâm đến con em, người thân
trong gia đình mình hơn khi thấy có những biểu hiện bất thường có liên quan đến
cần sa ma túy, cần kịp thời ngăn chặn và liên hệ với cơ quan địa phương để tạo
điều kiện cho con em mình được đi cai nghiện để kéo họ quay về với cuộc sống
bình thường…
Nguyễn Hồng Phúc
November 2017
Tham khảo:
5.
