Xe
điện đang dần trở thành lựa chọn hàng đầu của người tiêu dùng xứ Bắc Mỹ,
thay thế cho các loại ô tô sử dụng nhiên liệu hóa thạch truyền thống. Yên tĩnh,
không khí thải, mạnh mẽ và đặc biệt là không phụ thuộc vào xăng/dầu khiến cho
xe điện đang là xu hướng thay đổi của chính ngành công nghiệp xe hơi hiện tại.
Bằng
chứng cụ thể là bên cạnh Tesla, hầu hết các hãng xe lớn như Toyota, Honda, Hyundai,
Nissan, Mercedes-Benz hay Audi đều đang rốt ráo chuẩn bị để ra mắt những mẫu xe
chạy một phần điện hoặc hoàn toàn điện trong vài năm tới. Tuy nhiên, ở thời điểm
hiện tại, sử dụng một chiếc ô tô điện vẫn còn quá nhiều trở ngại so với ô tô
truyền thống. Và nếu những rắc rối này chưa được tháo gỡ hoàn toàn, thời điểm
"lụi tàn" của ngành công nghiệp ô tô truyền thống vẫn còn rất xa vời.
Bên
xứ sở Na Uy hiện nay có hơn 30% xe chạy bằng điện. Trong khi đó ở Canada chỉ vỏn
vẹn có 2% đến 3% theo nhà báo Rene Bruemmer của The Montreal Gazette.
Nhà
báo này phỏng vấn những người đang lái xe đện EV 100% - cho biết là đa số những
người này rất quan tâm đến tương lai hành tinh chúng ta đang sống. Theo anh
camera man tên Georges Giannelis vừa tậu một chiếc xe điện để đi làm, Nissan
Leaf. Người lái xe xăng truyền thống khi chuyển sang EV sẽ cảm nhận cả một sự
thay đổi đáng kể và thú vị. Họ sẽ không nghe tiếng máy xe nỗ cũng như lăn bánh
trên đường. Nếu ta đóng xe cửa chặt sẽ không nghe gì cả. Họ cũng chả quan tâm đến
việc đổ xăng nữa. Giá sạc đầy một bình điện tốn khoảng 1 đô mỗi ngày cho chiếc xe Nissan Leaf. Ở tỉnh bang Quebec của Canada xe Nissan Leaf bán chạy nhất
hiện nay. Giá thành là CAN 36 000$ trừ đi 8 ngàn tiền trợ cấp chính phủ cho những
ai mua xe điện 100%. Vì giá thành hơi mắt
so với túi tiền nên anh camera man này quyết định tậu một chiếc xe cũ đời 2015 đã
có 30 ngàn cây số với giá là 15 ngàn đô. Vì giới hạn của xe là 150 km cho mỗi lần
sạc điện cho nên anh cameraman cũng hơi lo vì từ nhà đến nơi anh làm việc mất khoảng
50 km, tức đi về là 100km. Thực ra cũng khá ok. Những khi có công chuyện đi xa
như Boston thì anh thuê 1 chiếc xe bình thường chạy xăng và chia tiền xăng với
đồng nghiệp của anh. Anh cameraman Giannelis này ước lượng tiền tiết kiệm xăng
cộ, tiền thay nhớt định kỳ trong vòng 4 năm sẽ gỡ đủ vốn về giá chênh lệch nếu
mua một chiếc xe tương tự chạy bằng xăng. Anh Giannelis còn cho biết là nhân
viên phát thư (poster man) ở Quebec đang sử dụng xe điện để đi đưa thư đương là
một nỗ lực đáng khen ngợi để bảo vệ môi trường. Tỉnh bang Quebec đặt chỉ số ước
lượng sẽ có đến 100 000 chiếc xe điện và xe điện hybrid lưu hành trên thành phố
vào năm 2020 và hy vọng số bán xe điện sẽ lên đến 30% tổng số xe mới vào năm
2030. Con số này hiện đã đạt được bên Na uy năm 2018.
Có
nhiều triển vọng đáng kể về xe điện ví dụ một dealer xe ở tỉnh nhỏ Rawdon cách
Montreal 80km về hướng Tây Bắc có số lượng bán xe điện là 50%, dealer này thuộc
vào hàng bậc nhất về số bán xe điện ở Canada hiện nay. Tỉnh bang Quebec đứng
vào bậc nhất ở Canada về số lượng xe điện, kế đến là Ontario.
Tuy
nhiên số lượng bán xe điện hầu như dậm chân tại chỗ thay vì tăng vọt như người
ta ước tính khắp nơi ở Bắc Mỹ. Đến năm 2018 hiện chỉ có 20 000 xe điện di chuyển
trên toàn tỉnh bang tức tương đương 2% tổng số lượng xe lưu hành mặc dù giá điện
ở Quebec được xếp vào hàng rẻ nhất Bắc Mỹ hiện nay. Tỉnh Quebec có đặt ra kế hoạch
rất lạc quan về tiền trợ cấp là 8 000 đô cho xe điện 100% và 4 000 đô cho người
mua xe điện hybrid và đưa ra một luật lệ khá nghiêm trọng về lượng khí thải của
tất cả xe cộ là 3.5% cho xe mới sản xuất năm 2018. Anh Giannelis là một trong
những người tiêu thụ ngoan ngoản tuân theo luật mới. Như vậy bây giờ có phải là
thời điểm tốt để mua chiếc điện chưa. Ý kiến bị chia xẻ rất nhiều về việc sử dụng
và mua xe điện?
1 Thứ
nhất là giá thành còn đắt đỏ - Công nghệ
cao luôn đồng nghĩa với giá cả sản phẩm cao hơn. Dù có lịch sử không ngắn nhưng
các loại xe điện hiện nay đều đang được áp dụng những công nghệ hiện đại nhất để
có khối pin không quá lớn mà vẫn có thể di chuyển dài, tăng tốc nhanh. Kia Soul
EV, mẫu xe điện của Kia với giá bán tại Mỹ khoảng 33 000 USD, tức là hơn gấp 2
lần giá bán của chiếc Kia Soul sử dụng động cơ xăng (16 000 USD). Để so sánh,
chiếc Chevy Volt hiện có giá bán khoảng 41 000 đô tại Canada so với giá một chiếc
xe Honda Civic là 23 ngàn đô. Một phần nữa khiến cho xe điện đắt đỏ hơn xe truyền
thống là do quy mô của thị trường chưa đủ lớn (mass production) để giá thành sản
phẩm rẻ đi. Sản phẩm đầu ra trên một dây chuyền sản xuất không lớn như xe chạy
xăng/dầu khiến chi phí sản xuất trên đầu xe điện cao hơn, từ đó mà giá bán tới
tay người dùng cũng cao hơn.
2 Thứ
hai là sạc điện - Không giống như những chiếc xe máy điện khá phổ biến bên Âu
châu hiện nay, khối pin của ô tô điện đòi hỏi có trạm sạc chuyên đặc biệt. Chưa
kể tới yếu tố thời gian chờ sạc đầy khá lâu, các trạm sạc ô tô điện rõ ràng
không phổ biến bằng trạm xăng. Nếu không muốn sử dụng trạm sạc công cộng, người
dùng xe điện cũng có thể sở hữu bộ chuyển đổi để sạc tại nhà, nhưng với mức giá
rất cao. Đồng thời, sử dụng loại "sạc rời" này cũng khiến cho thời
gian sạc trở nên dài hơn rất nhiều.
3 Vì
sao xe điện có nhiều ưu điểm nhưng chưa phổ biến - Lấy ví dụ chiếc Tesla Model
S - mẫu xe được coi là tân tiến nhất hiện nay trong làng xe điện. Với phiên bản
cơ sở sử dụng pin 60 kWh, có khả năng di chuyển khoảng 370 km khi sạc đầy, nếu
chỉ sử dụng bộ sạc cơ bản có sẵn trên xe và kết nối với nguồn điện 110 V, sau mỗi
giờ sạc, xe có thể di chuyển khoảng 8 km - tức là cần tới hơn 46 tiếng để sạc đầy
pin. Với nguồn điện 240 V, con số tương ứng là 50 km/giờ sạc và cần khoảng hơn
7 giờ để sạc đầy pin. Ngay cả khi chi trả thêm một số tiền khá lớn để sử dụng 2
bộ sạc song song và bộ chuyển đổi nguồn điện công suất lớn của Tesla, bạn cũng
cần chờ tới gần 4 giờ để sạc đầy pin.
Với
các xe Tesla thông thường, khả năng sạc tại trạm là 35 km/giờ sạc, tức là cần
hơn 10 tiếng để sạc đầy. Nếu người dùng tiếp tục chi trả để xe sở hữu khả năng
siêu nạp (supercharge), thời gian sạc đầy pin 60 kWh tại trạm giảm xuống còn 1
giờ. Tuy nhiên, bạn có bao giờ đổ xăng hết 1 giờ?
4.
Hành trình di chuyển - Với nhiều bước tiến về công nghệ, các mẫu xe điện hiện
đại ngày nay đã có thể di chuyển được một khoảng cách lớn với bộ pin sạc đầy. Chevrolet
Volt, một mẫu ô tô điện được coi là đối thủ đáng gờm của Tesla, với khả năng di
chuyển khoảng hơn 380 km/lần sạc.
Tuy
nhiên, cuối cùng thì người ta vẫn cần dừng xe khi hết năng lượng, tìm một trạm
sạc hoặc sử dụng bộ chuyển đổi, chờ một khoảng thời gian khá lâu trước khi có
thể tiếp tục di chuyển. Với ô tô truyền thống, đổ xăng/dầu chỉ tốn của bạn vài
phút. Những hành trình dài, có lẽ sẽ vẫn
là "vùng đất cấm" với các mẫu xe điện.
5.
Pin trong xe điện không thể dùng mãi mãi - Nếu như xe truyền thống cần thay thế
các chi tiết động cơ sau một thời gian sử dụng, ô tô điện cũng cần thay thế những
khối pin bị chai. Giá cả đắt đỏ của một mẫu xe điện chỉ là rào cản ban đầu,
hàng nghìn USD cho khối pin sau vài năm sử dụng sẽ khiến cho người mua xe điện
phải suy nghĩ.
Quay trở lại với Tesla Model S, khối pin 85 kWh có giá bán khoảng 12 000 USD, tương đương 20% giá bán của xe. Tuy Tesla công bố pin trên xe của họ chỉ mất khoảng 6% dung lượng sau 200 000 km di chuyển, con số 12 000 USD cũng là một trở ngại lớn khi gần bằng với giá bán của chiếc xe rẻ nhất tại thị trường Mỹ là Nissan Versa (khoảng 12 800 USD).
6. Một khuyết điểm khác của xe điện ở xứ lạnh là nhiệt độ ở cực đoan như -20 độ dưới 0 sau nhiều ngày thì khả năng pin sẽ xuống dưới 50% của pin ở nhiệt độ bình thường chưa kể người lái cần sưởi vào mùa đông khi lái xe. Ví dụ vào tháng 12 năm 2017 tại Quebec nhiệt độ xuống -10 độ C trong 1 tuần vì thế các xe điện Tesla chỉ chạy được 200 Km thay vì 370 Km như bình thường.
Tuy nhiên theo một phát ngôn viên của Hiệp hội xe điện ở Quebec (Quebec Electric Vehicle Association) ông Martin Archambeault thì “tất cả tùy thuộc vào giá di chuyển. Người ta trả nhiều tiền ban đầu khi tậu một chiếc xe điện nhưng sẽ tiết kiệm được rất nhiều tiền xăng cho những năm sau”. Hiệp hội này làm một bài toán như sau – ví dụ 2 trường hợp dưới đây và giả sử tiền bảo trì tương đương cho hai loại xe chạy xăng Honda Civic và xe điện Nissan Leaf:
1. Người
tiêu thụ chạy trung bình 20 000 km/năm. Giá chênh lệch phải trã thêm xe điện
ban đầu là 16 000 US$. Xe chạy xăng tiêu thụ 8litres/100Km .
a. Giá
xăng 1.25$/litre * 8l/100Km x 20 000Km/năm =
2,000$/năm. Tức mỗi năm bạn tiết kiệm 2,000$ tiền xăng. Vị chi bạn cần 8
năm để lấy lại vốn 16,000$.
2. Giá
xây một trạm biến điện tí hon trong garage tốn 2 000$, cộng với tiền trợ cấp
chính phủ khi mua xe điện là 8 000$ phải được đưa vào phương trình. Hơn nữa sau
8 năm người tiêu dùng phải chuẫn bị thay pin giá từ 5 000$ đến 10 000$.
3. Nên làm một bài toán về tiết kiệm xăng, tiền bảo trì hàng năm để thay nhớt, tiền chi phí để
xây trạm điện trong nhà, tiền trợ cấp chính phủ 8 000$ và tiền thay cục pin sau
8 năm. Theo Hiệp hội xe điện ước lượng rằng giá xăng phải trên 1.5$/litre thì
xe điện mới có lợi hơn xe xăng bình thường. Chạy càng nhiều như taxi hay
cameraman thì càng có lợi hơn cho xe điện.
4. Hydro-Quebec
– Hãng điện quốc gia tại Quebec ước tính giá chạy một chiếc xe xăng là 10.65$
cho mỗi 100 km so với 2.10$ cho xe điện.
7. Cái lo ngại nhất khi quyết định mua một chiếc xe điện của người tiêu thụ là giới hạn hành trình lái xe, theo ông George Iny, giám đốc hiệp hội xe Canada (CAA). Người dân Canada trung bình chạy 41km mỗi ngày, như vậy xe điện EV thỏa mãn được 95% nhu cầu di chuyển của dân Canada. Ông khuyên rằng mỗi gia đình nên có 2 chiếc xe – một chạy điện và một chạy xăng cho những hành trình dài. Theo một nghiên cứu thị trường người tiêu thụ cho thấy xe điện trở thành ưu tiên đầu cho nhiều gia đình, theo ông giám đốc về marketing của hãng xe Nissan Canada. Người tiêu dùng hay lo lắng lần đầu khi mua xe điện vì không biết xe có chuyên chở mình đến nơi đến chốn không. Nhưng khi có xe rồi thì thực tế ngược lại.
Nhưng Hiệp hội các hãng bán xe lẻ (Car Dealer Association) chống lại ý tưởng ấy và biện hộ rằng chính phủ cố tình tạo ra nhu cầu xe điện trong khi người tiêu dùng không có nhu cầu xài xe điện. Họ còn biện hộ rằng lượng bán xe nhỏ (compact car) và xe SUV (Sport Utility Vehicle) chạy xăng đang tăng trưởng mạnh mấy năm gần đây vì người tiêu dùng vẫn còn ngần ngại khi nghĩ tới cái giá tiền thay cái pin trong xe điện quá đắt trong tương lai.
Một nghiên cứu marketing cho thấy lượng bán xe điện vẫn tăng hằng năm. Xe Nissan Leaf nhảy vọt lên 44% năm 2017 so với năm trước đó. Tỉnh bang Ontario bắt đầu tăng tiền trợ cấp lên 14 000$ để khuyến khích mua xe điện. Cũng theo Canadian Press khối lượng xe điện bán năm 2017 là 18 564 chiếc xe điện trên toàn quốc tức cả Canada đã có hơn 2 triệu xe điện EV đang lưu hành tính đến năm 2018.
Tuy nhiên Canada vẫn chưa có đủ biện pháp để làm giảm hiện tượng nhà kính gây ra bởi vấn đề di chuyển. Tất cả phương tiện di chuyển tạo nên 25% khí CO làm ô nhiễm môi trường.
Cơ quan tư quán định ô nhiễm môi trường (Quebec Environmental Watchdog) tên Equiterre chỉ trích kế hoạch của chính phủ như là khuyến khích người tiêu dùng mua xe điện như trợ cấp, xây thêm trạm sạc điện dài dài trên những tuyến xa lộ vẫn chưa đủ hấp dẫn để làm tăng số lượng xe điện EV lên 6% hay 15% năm 2030. Hơn nữa việc quảng cáo xe nhỏ hay xe SUV chạy xăng vẫn còn quá mạnh mẽ so với việc quảng cáo xe điện hầu như không có.
Theo ông Iny (CAA) thì các hãng chế xe chạy xăng loại nhỏ đã có nhiều nghiên cứu cải thiện đáng kể từ 2008 để xe uống 30% ít xăng hơn. Vì thế dân Canada có khuynh hướng mua xe nhỏ càng ngày càng nhiều hơn làm cảng trở việc bán xe điện. “Vấn đề lo lắng ô nhiễm không khí chưa truyền đạt tới người tiêu thụ”. Nếu ta nghĩ ông Elon Musk (chủ hãng xe điện Tesla) chế ra xe điện để làm bá chủ nghành xe hơi thì chúng ta hơi lầm vì đó chỉ là một sự suy nghĩ nhưng chưa chắc đã thuyết phục được người tiêu dùng. Gần như một phần ba xe di chuyển ở Na Uy là xe điện nhờ vào giá điện quá rẻ và một chính sách giảm thuế cho người xài xe điện. Đây mới là cái mốc của sự thành công của xe điện.
Chính sách hiện nay của chính phủ Quebec là cố gắng bắt chước Na Uy như tăng tiền trợ cấp khi mua xe điện, bỏ cước phí xa lộ (toll) và phí qua phà, cho đường dành riêng trên xa lộ, v.v… Thành phố Montreal sẽ gắn 200 cột sạc điện nhanh mỗi năm và sẽ là thành phố có nhiều cột sạc điện nhất bắc Mỹ vào năm 2018. Năm 2020 Montreal sẽ có trên 1 000 cột sạc điện. Ông thủ hiến Quebec là Philippe Couillard cho Báo The Montreal Gazette biết là hiện nay khuynh hướng đổi xe điện vẫn còn dậm chân tại chỗ. Để đạt đến mục tiêu đặt ra 30% xe điện vào năm 2030 thì tỉnh bang Quebec phải thấy giá thành mua chiếc xe điện giảm đáng kể, tăng tiền viện trợ và tăng số trạm sạc pin nhanh trên toàn quốc. Ông đưa ra ý kiến “khi ta đổ xăng ở trạm xăng tiền ta sẽ đi đâu?. Khi ta sạc điện thì tiền điện chắc chắn sẽ ở lại tỉnh bang”. Nên biết là Quebec là tỉnh bang sản xuất nhiều điện nhất bắc Mỹ với hằng hà xa số trạm thủy điện. Giá thay một bình pin Nissan Leaf hiện nay là 5 500$ giảm 50% so với năm 2011 theo Bank of Amera Meryll Linch. Họ ước đoán chạy xe điện sẽ rẻ hơn xe xăng vào năm 2024.
Ông
Archambeault của hiệp hội xe điện (QEVA) cho biết tiền thay pin cũng sẽ giảm từ
đây đến 5 năm tới cùng với việc tăng trợ cấp mua xe điện sẽ làm gia tăng lượng
xe điện, nhưng ông khuyên người tiêu dùng nên làm một bài toán trước quyết định
chọn mua xe vì nhu cầu mỗi cá nhân đều khác nhau. Người lái ít nên đợi một thời
gian ngắn. Xe điện sẽ có nhiều lợi ích về
tài chính hơn cho người chạy hành trình dài như taxi, v.v... và nên suy nghĩ
thêm về giới hạn của xe điện, thời gian sạc pin và số trạm sạc điện có sẳn.
Điều quan trọng nhất hiện nay trong việc bán xe điện là các nhân viên phải được đào tạo chuyên môn về bán xe điện, cho phép người tiêu dùng thử xe vài ngày trước khi mua để xem xe có thỏa mãn được nhu cầu của họ chăng và nhờ người hàng xóm có xe điện chỉ dẫn khuyến khích người hàng xóm láng giềng khác. Nghiên cứu cho thấy 70% dân Canada không biết hay hiểu một tí gì về xe điện cả.
Xe chạy xăng đã có hơn 100 năm hiện hửu trên thị trường. Loại xe xăng cần vài chục năm nghiên cứu mới ra chiếc xe xăng đầu tiên cách đây 125 năm. Chúng ta đang hăng hái thích thú về xe điện. Nhưng ta không thể làm thay đổi thế giới trong 5 năm được. Nó cần ít thời gian…
Nguyễn Hồng Phúc (sưu
tầm & nghiên cứu)
Hè 2018
Tham
khảo:
1.
https://www.americanscientist.org/issues/feature/plug-in-hybrid-vehicles-for-a-sustainable-future/3
2.
Báo The Montreal Gazette – edition ngày 14 tháng 7 năm 2108 – Electric cars
