Vào dịp TẾT nhớ đến các ngày TẾT ở VIỆT NAM trong năm, nhìn chung thì
trong một năm hầu như tháng nào cũng có các TẾT nhỏ còn TẾT lớn và quan
trọng đó là TẾT NGUYÊN ĐÁN, trong một năm có tất cả 12 ngày TẾT các ngày TẾT đó
hầu như xảy ra vào mùa xuân, và mùa thu là 2 mùa đẹp nhất trong năm, đồng thời
lúc đó nhà nông nhàn rỗi vì nước ta là một nước nông nghiệp, trong các ngày TẾT
phải nói đến TẾT NGUYÊN ĐÁN là lớn nhất nó chi phối hầu hết các gia đình, tôn
giáo, trên mọi miền đất nước. Trước hết chúng ta tìm hiểu TẾT NGUYÊN ĐÁN
1 - TẾT NGUYÊN ĐÁN : hay còn gọi là TẾT CẢ loán nhất trong
năm ,theo phong tục cổ truyền TẾT NGUYÊN ĐÁN trước hết là TẾT của mọi gia đình, ngay từ chiều 30 TẾT mọi nhà làm lễ cúng rước gia tiên và gia thần ( thể hiện
tình cảm ăn trái nhớ kẻ trồng cây ). Trong 3 ngày Tết có 3 cuộc hội ngộ xảy ra
đó là:
Thứ 1 : là cuộc gặp gỡ các gia thần đó là tiên sư hay nghệ sư chính là
vị tổ đầu tiên dạy nghề cho gia đình mình đang làm, kế đến là thổ công tức là
vị thần giữ đất mình đang ở và vị TÁO QUÂN coi việc bếp trong nhà mình,
Thứ 2 ; là cuộc hội ngộ tổ tiên, những người đã khuất, theo quan niệm
người xưa thì ông bà đã khuất cũng về vui với con cháu nhân dịp TẾT,
Thứ 3 : cuộc gặp gỡ những người trong nhà, như một thói quen linh thiêng
mỗi năm, dù ai xuôi ngược xa xôi cũng về đoàn tụ gia đình trong ba ngày TẾT (
ngày nay tại SÀI GÒN 3 ngày TẾT vắng hoe vì các người làm công đi về quê ăn TẾT
theo thời đại bây giò họ đổ xô về đô thị tìm sống )
Ngày trước TẾT 23 tháng chạp tiền TÁO QUÂN đến ngày 7 tháng giêng ( lễ
hạ nêu ). Theo quan niệm của người VIỆT NAM những ngày TẾT là những ngày kết
thúc năm cũ để bước sang năm mới do vậy những gì xui xẻo xấu xa năm cũ cần phải
loại bỏ và đón nhận những gì tốt đẹp cho năm mới lấy hên
Thiêng liêng nhất là giây phút giao thừa các gia đình cúng ông bà gọi là
cúng giao thừa
Giao
thừa nhớ đến ông bà
Mâm cơm đạm bạc làm quà tổ tiên
Sau khi cúng xong chủ nhà ra vườn hái một nhánh lá bất kỳ mang vào nhà
xem rồi trân trọng đặt lên bàn thò hoặc cắm vào lọ, tục nầy gọi là hái lộc đầu
xuân ,nếu là nhánh cây đẹp sẽ mang nhiều may mắn cho gia đình, người hái lộc
thường là chủ gia đình, thay mặt cho cả nhà xin lộc của trời đất, sau đó xông
nhà luôn.
Ngày nay TẾT không duy trì thời gian dài như xưa, thường chỉ diễn ra 4
ngày tức 30 tháng chạp năm cũ đến mùng 1, 2, 3 năm mới là xong, nhưng mọi hình
thúc lễ nghi vẫn đầy đủ và luôn in mãi trong tiềm thức của người VIỆT NAM
2 - KẾ ĐẾN LÀ TẾT TRUNG NGUYÊN (tức LỄ VU LAN )
Vào rằm tháng 7 âm lịch người xưa theo đạo PHẬT coi hôm ấy là ngày
" vong nhân "túc được xá tội, ngày báo hiếu cha mẹ, nên các chùa lam
đồ chay " thí thực ' và cầu kinh VU LAN
Nhớ rằm tháng bảy vu lan
Bông hồng cài áo hai hàng lệ rơi
Nhớ
cha nhớ mẹ ai ơi
Vĩnh hằng người ở tận nơi xa vời
Vào rằm tháng 7 có 2 lễ cúng :
Lễ cúng thứ 1 là lễ cúng được truyền
tụng lâu đời trong dân gian đó là lễ cúng " cô hồn ", theo quan niệm
dân gian thì đây là lễ cúng các linh hồn đang dật dờ không nơi nương tựa ở trần
gian để thờ phụng hoặc thất lạc hoặc vì một oan khiêng nào đó.
Cũng ngày rằm tháng 7 có lễ VU LAN
xuất phát từ sự tích ĐẠI MỤC KIỀU LIÊN, VU LAN được coi là lễ cầu siêu giải
thoát cho ông bà cha mẹ bảy đời, xuất phát từ lòng báo hiếu, trong lễ VU LAN
có tục "bông hồng cài áo " nếu ai còn cha còn mẹ thì cài bông
màu hồng, nếu ai mất cha mất mẹ thì cài bông trắng thể hiện lòng hiếu thảo của
con đối với cha mẹ.
3 - TẾT TRUNG THU: xảy ra vào rằm
tháng 8 âm lịch hàng năm, khi xưa có tên là ' TẾT nông nghiệp mùa thu "
sau còn có tên là TẾT NHI ĐỒNG, các gia đình làm tiệc cúng thần linh, gia tiên, tối đến họ cúng trăng bàng một loại báng đạc biệt có tên là " báng trung
thu ' hoặc bánh in vàng hoặc trắng tối đến trẻ con xách lồng đèn giấy đi dạo
quanh xóm gọi là " đi dưng cộ đèn " còn các ông già thì uống trà ngắm
trăng ăn bánh in hoặc bánh trung thu.
4 - Kế đến là tết TRÙNG CỬU: nhằm
ngày mùng 9 tháng 9 âm lịch TẾT nầy bắt nguồn từ sự tích của đạo LÃO vào thời
HÁN có người tên là HOÀN CẢNH đi học phép tiên một hôm thầy bảo HOÀN CẢNH nên
khuyên mỗi người trong nhà nên mang một túi lụa đựng hoa cúc, rồi lên chỗ cao
mà trú ngụ, quả nhiên ngày 9 tháng 9 có lụt tràn hết làng mạc nhờ làm theo
lời thầy HOÀN CẢNH và gia đình thoát nạn.
5 -TẾT TRÙNG THẬP : Đây là TẾT của
các thầy thuốc theo sách dược lễ thì đến ngày 10 tháng10 cây thuốc mới tụ dược
khí âm dương, mới kết được sắc tứ thời trở nên tốt nhất ở nhà quê người ta nấu
bánh dầy chè để biếu hàng xóm.
6 -TẾT HẠ NGUYÊN : còn có tên gọi là
TẾT CƠM MỚI tức vào rằm hay mùng 1 tháng mười ỏ nông thôn TẾT nầy được tổ chức
rất lớn vì đây là dịp các nông gia nấu cơm gạo mới thu hoạch để hưởng sụ ngon
sau vụ mùa cực khổ.
7- TẾT TÁO QUÂN: vào ngày 23 tháng
chạp người ta coi ngày nầy là ông TÁO bay về trời để tâu lại việc bếp núc
trong gia đình trong năm, theo sụ tích là khi xưa có 2 vợ chồng vì nghèo khổ
quá nên bỏ nhau, sau đó người vợ lấy được chồng giàu, một hôm đang đốt vàng mã
ngoài sân, thấy một người vào ăn xin, người vợ nhận ra chính là người chồng cũ
nên người vợ động lòng đem cơm gạo, tiền bạc ra cho, người chồng mới biết được
chuyện nghi người vợ, người vợ đâm khó xủ nên lao vào bếp lửa tự tử, người
chồng cũ nặng tình cũng nhảy theo chết chung với vợ còn người chồng mới
ân hận cũng nhảy vào lửa chết luôn, tròi thấy 3 người đều có nghĩa hết nên
phong làm " VUA BÊP " tù đó mới có tục thờ cúng TÁO QUÂN, và trong
dân gian có câu
Thế gian một vợ một chồng
Không như vua bếp hai ông một
bà
Ngày nay cứ đến phiên chợ 23 tháng
chạp hàng năm mỗi gia đình thường mua 2 mũ ông, một mũ bà bằng giấy và 3 con cá
làm ngựa ( cá chép hoá rồng ) để TÁO QUÂN lên chầu trời sau khi cúng trong bếp
mũ được đốt và 3 con cá chép được mang thả ở ao, hồ..
8 - TẾT THANH MINH : THANH MINH TRONG TIẾT THÁNG BA
LỄ LÀ TẢO MỘ HỘI LÀ ĐẠP THANH
Thanh minh có nghĩa là trời trong sáng, dịp nầy họ đi thăm mồ mả của
người thân họ quéi vôi nếu mả đá còn họ cắt sạch cỏ nếu là mả đất TẾT THANH
MINH vào tháng 3 âm lịch sau khi làm sạch mộ xong họ dán giấy ngũ sắc sau
đó họ mang thịt heo quay và bánh hỏi ra mộ cúng vào mùa nầy miệt phía sông HẬU
là có phong tục nầy còn vùng sông TIỀN họ viếng mộ vào dịp TẾT NGUYÊN ĐÁN
9 -TẾT DOAN NGỌ : vào mùng 5 tháng 5 âm lịch
Tích xưa kể rằng nhân vật KHUẤT NGUYÊN là một nhà thơ do việc can ngăn
vua HOÀI VƯƠNG không được nên uất ức gieo mình xuống sông MẠCH LA tự tử, hôm ấy
là ngày mùng 5 tháng 5, vì thương tiếc tính khí trung nghĩa, nên dân TRUNG QUỐC
làm bánh quấn chi ngũ sắc bên ngoài ngụ ý làm cho cá sợ rồi bơi thuyền ra giữa
sông ném bánh xuống cúng KHUẤT NGUYÊN ở VIỆT NAM họ coi ngày nầy là ngày
" TẾT sâu bọ "
10 -TẾT KHAI HẠ : Theo cách tính của người xưa ngày mùng một tháng giêng
ứng vào gà, mùng hai là chó, mùng ba là heo, mùng bốn là dê, mùng năm là trây,
mùng sáu là ngựa, mùng bảy là người, mùng tám là lúa. Trong 8 ngày đầu năm cứ
ngày nào sáng sủa coi như giống thuộc ngày ấy và cả năm được tốt vì vậy đến
mùng bảy thấy trời tạnh ráo thì người ta tin cả năm mọi người sẽ gặp may mắn
hạnh phúc.
Mùng bảy kết thúc TẾT NGUYÊN ĐÁN thì cũng là lúc bắt đầu TẾT KHAI HẠ,
gọi là TẾT mở đầu ngày vui để chào mùa xuân mới.
11 - TẾT THƯỢNG NGUYÊN: Hay gọi là TẾT NGUYÊN TIÊU diễn ra vào đsng rằm
tháng giêng tức ngày trăng tròn đầu tiên của một năm TẾT này phần lớn tổ chức
tại chùa, vì rằm tháng giêng còn là ngày vía ĐỨC PHẬT thành ngữ có câu
"lễ PHẬT quanh năm không bàng rằm tháng giêng "xuất phát từ đó sau
khi đi chùa mọi người về nhà ăn tiệc và cúng ông bà.
12 - TẾT HÀN THỰC: theo nghĩa chữ là đồ ăn nguội, diễn ra vào ngày mùng
3 tháng 3 âm lịch, thời XUÂN THU ở TRUNG QUỐC công tử TRUNG NHĨ
sau trở thành vua TẤN VĂN CÔNG khi gặp cảnh đói quá được GIỚI TỬ THÔI cắt thịt
đùi mình sau cho vua ăn. Sau 19 năm phiêu bạt TRUNG NHĨ đã trở về nắm vương
quyền nước TẦN vua ban thưởng cho những người đã giúp mình nằm gai nếm mật
nhưng đã quên mất GIỚI TỬ THÔI, TỦ THÔI đưa mẹ vào sống ở núi ĐIỀN lúc vua nhớ
ra cho người tới mời mà không được vua sai đốt rừng để TỦ THÔI phải ra nhưng TỬ
THÔI không chịu và 2 mẹ con đã chết cháy trong rùng nên vào lễ nầy người ta cữ
đốt lữa nấu nướng mà chỉ ăn đồ nguội vua đau xót và lập miếu thờ trên núi HÀN các
ngày TẾT thì nhiều nhưng chỉ có 3 lễ TẾT chính thức của người VIỆT đó là: TẾT
NGUYÊN ĐÁN, TẾT TRUNG NGUYÊN tức lễ VU LAN ( rằm tháng 7 ) và TẾT TRUNG THU (
túc rằm tháng 8 hay còn gọi là TẾT NHI ĐỒNG ) còn các ngày TẾT phụ thì tuỳ theo
từng vùng từng đia phương mà co như TẾT CƠM MỚI tức TẾT HẠ NGUYÊN chỉ có ở
ngoài bắc, còn TẾT THANH MINH phần nhiều ở các tỉnh miền tây.
VIỆT NAM là một dân tộc đã có hàng ngàn năm lịch sử, có một nền văn hoá
mang bản sắc riêng lễ hội là sinh hoạt văn hoá dân gian, lễ hội giúp cho con
người nhó về nguồn cội hướng thiện và nhằm tạo dựng cho mỗi con người một cuộc
sống tốt lành và an vui.
Trịnh Quang Chiếu
